[3] CÁC GIAI ĐOẠN THIẾT KẾ NHÀ Ở - BAO NHIÊU GIAI ĐOẠN THÌ ĐỦ?

1 - Các Giai Đoạn Thiết Kế & Các Giai Đoạn Chỉ Thiết Kế

Về giai đoạn thiết kế, bài viết "[2] CÁC GIAI ĐOẠN THIẾT KẾ (Design Phases)" đã trình bày rõ cho chúng ta có 6-7 giai đoạn cho một dự án thiết kế, xin phép đăng lại bảng các giai đoạn ở đây, trước khi chúng ta đi vào chủ đề bài này:

Vậy nhưng khi nói đến các giai đoạn “chỉ có thiết kế”, nghĩa là “thuần chất thiết kế” thì chỉ có 4 giai đoạn, các giai đoạn khác đều là các công tác liên quan hoặc được trích xuất từ 3 giai đoạn sau. Đối với 4 giai đoạn này thì ở Việt Nam và quốc tế đều căn bản giống nhau, chỉ là danh từ - tính từ đặt tên đại diện có khác chút, chúng là:

1. Tiền Thiết Kế | Pre-Design

2. Thiết Kế Sơ Bộ | Schematic Design

3. Thúc Tiến Thiết Kế (Thiết kế Cơ Sở) | Design Development (Identified Design)

4. Thiết Kế Chi Tiết (hay Thiết Kế Bản Vẽ Thi Công) | Construction Documents (or Construction

Drawing Design)

Thậm chí nhiều văn phòng thiết kế chỉ làm 3 thư mục cho 3 giai đoạn số 2, 3, 4 đó là Thiết Kế Sơ Bộ, Thiết Kế Cơ Sở và Thiết Kế Chi Tiết. Giai đoạn Tiền Thiết Kế được họ để riêng trong một thư mục nào đó ví dụ như Dữ liệu vào (Input), Khảo sát thực trạng (Site Analysis) hay Tư liệu (Documentation).  

----------

3S House Section - MODS | courtesy MODS A-D-G

Đối chiếu với 6 giai đoạn nói trên thì:

Giai đoạn Thương Thảo Quyết Định Nhà Thầu (5) tuy thường xảy ra việc cập nhật thiết kế nhưng căn bản hoặc là dựa trên Thúc Tiến Thiết Kế (3) hoặc là dựa trên Thiết Kế Chi Tiết (4), tùy vào việc nhà đầu tư chọn thầu sau giai đoạn nào.

Giai đoạn Quản Lý Công Trường (6) thực tế cũng thường hay điều chỉnh thiết kế, đặc biệt là việc bổ sung bản vẽ, tuy nhiên căn bản việc thiết kế là dựa trên hồ sơ Thiết Kế Chi Tiết (4) đã được hoàn thành và xuất ra trước đó.

Về nguyên tắc, khi thiết kế kiến trúc bất kỳ công trình nào, căn bản chúng ta cũng trải qua 4 giai đoạn này. Tuy nhiên ở tiêu đề bài viết này thì người viết quy chiếu về Nhà ở, vì đây là chủ đề cần tìm hiểu của người dân; và trong chủ đề lớn này lại có vấn đề cần phải làm rõ đó là: Tuy là có 4 giai đoạn thiết kế nhưng thực tế thì chúng tôi không hẳn là công trình nào cũng thực hiện 4 giai đoạn đó, việc này đại ý là do sự lựa chọn thị trường mà khách hàng của các công ty kiến trúc là khác nhau, dẫn đến sự điều chỉnh mức độ chi tiết công việc. Người dân là những chủ nhà tương lai có để ý đến chuyện này không, khi mà họ lướt qua một loạt các công ty kiến trúc hoặc là một danh sách được giới thiệu, để tìm cho mình một nhà thiết kế? Họ có biết các giai đoạn thực hiện của các nhà tư vấn đó là khác nhau? Việc này thậm chí các bạn trẻ kiến trúc sư mới vào nghề cũng không nắm rõ. Vậy thì trong khả năng hạn hẹp của chúng tôi, bài viết này hi vọng giúp ích các bạn ít nhiều.

2 - Nhiều Công Ty Chỉ Thực Hiện 2-3 Giai Đoạn Thiết Kế Nhưng Cũng Không Hẳn Là Họ Sai

a.  VIỆC GIẢM ĐI 1 GIAI ĐOẠN QUAN TRỌNG

----

Vì nhiều lý do, nhiều văn phòng thiết kế căn bản chỉ thực hiện 3 giai đoạn:

Tiền Thiết Kế, Thiết Kế Sơ Bộ, Thiết Kế Chi Tiết.

Không có giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế, căn bản là như vậy. Điều này dẫn đến sự ảnh hưởng có tính chất hai chiều:

1. Giá trị hợp đồng

2. Thời gian hoàn thành thiết kế

3. Chất lượng thiết kế.

Ví dụ về ảnh hưởng hai chiều cho số 1. Giá Trị Hợp Đồng: Khi giá trị hợp đồng không đủ trang trải chi phí vận hành thì các KTS buộc phải làm nhanh hoặc giảm số lượng công việc, khi ấy khó mà trải qua giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế để đi sâu đi sát vấn đề. Ở chiều ngược lại, do sự lựa chọn thị trường mà đội ngũ bên tư vấn chủ động công tác như vậy cho đường lối của họ, khiến giá trị hợp đồng theo đó được quyết định. Lý giải cho số 2. Thời Gian Hoàn Thành Thiết Kế và số 3. Chất Lượng Thiết Kế cũng tương tự. (lưu ý là từ “chất lượng” ở đây không nghiêm trọng như chúng ta nghĩ, chỉ là việc đi sâu đi sát vào vấn đề là khó có thể đạt được.)

-- 

b.  VÌ SAO VÀ ẢNH HƯỞNG NHƯ THẾ NÀO?

     

Sơ lược tính chất 4 giai đoạn

Khi nhận một dự án và ký hợp đồng (hoặc chưa), các kiến trúc sư tiến hành khảo sát thực trạng, đưa ra một số tư vấn đầu tiên căn bản cho khách hàng, trao đổi trò chuyện để hai bên hiểu nhau hơn. Đây là giai đoạn Tiền Thiết Kế (1).

Sau đó các kiến trúc sư hoạch định phương án thiết kế ý tưởng bao gồm các mặt bằng sơ bộ, mặt cắt điển hình, phối cảnh công trình. Đối với dự án nhà ở thì chiều cao tầng, vị trí và kích thước cột có thể được quyết định luôn ở giai đoạn này. (đây cũng chính là lý do mà có thể chuyển sang luôn giai đoạn Thiết Kế Chi Tiết). Bên cạnh đó, tùy theo yêu cầu dự án mà có thể có thêm các bảng thông số cùng với một số thuyết minh khác. Đây là giai đoạn Thiết Kế Sơ Bộ (2).

Tiếp theo nữa, các kiến trúc sư sẽ bước vào giai đoạn quan trọng kết nối Thiết Kế Sơ Bộ và Thiết Kế Chi Tiết đó là giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế (3): Ở giai đoạn này họ có thể làm các mô hình thủ công để xem xét và căn nhắc lại thiết kế ý tưởng đã được duyệt ở giai đoạn Thiết Kế Sơ Bộ, thậm chí phải dụng công thực hiện thêm nhiều bản vẽ phối cảnh đồ họa, nhằm bổ sung và hoàn thiện thiết kế ý tưởng trước đó. Ở giai đoạn này, người thiết kế triển khai kỹ hơn các thành phần của công trình từ bên trong cho đến bên ngoài, bố trí cảnh quan ngôi nhà, bố trí đèn chiếu sáng đồng thời với các bản vẽ trần và xử lý kỹ hơn các bố trí nội thất trước đó. Các vật liệu hoàn thiện cũng được cân nhắc để áp dụng trong giai đoạn này chứ không chỉ đơn thuần là ốp lát mặt đứng cùng với sơn tường ngoại thất và nội thất. Sau khi cảm thấy chắc chắn về thiết kế thẩm mỹ cuối cùng của công trình, các kiến trúc sư dừng giai đoạn này lại và gặp khách hàng trước khi chuyển sang giai đoạn Thiết Kế Chi Tiết. Cần nói thêm là cũng trong giai đoạn này, ngay khi chưa cần xử lý hết vấn đề kiến trúc, các kiến trúc sư thường xác nhận vấn đề kết cấu chung trước bao gồm móng, số lượng và vị trí cột, dầm, mái, các thành phần kết cấu khác và chuyển bản vẽ cho kỹ sư kết cấu, họp bàn với họ để thống nhất các vấn đề về kết cấu, sau đó lại chuyển tiếp bản vẽ cho các kỹ sư Cơ - Điện - Cấp Thoát Nước để những kỹ sư này thực hiện các đề mục công việc thuộc phạm vi của họ. Sau đó toàn bộ nhóm tư vấn sẽ tập hơp lại thành một bộ hồ sơ cho giai đoạn này - ở Việt Nam thường gọi là Hồ Sơ Thiết Kế Cơ Sở.

Sau khi kết thúc giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế là giai đoạn Thiết Kế Chi Tiết (4) (hay Thiết Kế Bản Vẽ Thi Công). Khách hàng và đồng nghiệp đều căn bản hiểu rõ giai đoạn này rồi, giai đoạn này nhằm triển khai các chi tiết kỹ thuật có kích thước kèm theo để phục vụ cho việc xây lên. Nếu như căn bản tất cả các vấn đề về thẩm mỹ đã được quyết định ở giai đoạn trước đó - Thúc Tiến Thiết Kế, thì ở giai đoạn này bạn mang các thành phần căn bản của thiết kế ấy ra và thể hiện lên bản vẽ chúng có cấu tạo ra sao, kích thước như thế nào. Ví dụ các thành phần chính ấy là Mặt bằng, Mặt đứng, Mặt cắt, Thang, Bếp, Vệ sinh, Cửa,… Các bộ môn khác như Kết Cấu, Cơ - Điện - Cấp Thoát Nước cũng triển khai tương tự như vậy. Giai đoạn này các kiến trúc sư cũng tiếp xúc nhiều hơn với các nhà thầu, bao gồm nhà thầu xây dựng, nhà thầu nội thất và một số nhà thầu khác.

Sự ảnh hưởng nếu như không có giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế

Các bạn đọc xong phần trên sẽ tư duy ra ngay ảnh hưởng của giai đoạn này như thế nào và kết quả ra sao nếu như điều chỉnh số lượng công việc của giai đoạn này hoặc bỏ giai đoạn này. Nói là bỏ giai đoạn này thì không hoàn toàn đúng, vì thực ra một số công việc của giai đoạn này được chèn vào giai đoạn trước đó - Thiết Kế Sơ Bộ hoặc giai đoạn sau đó - Thiết Kế Chi Tiết. Nhưng chắc chắn có 1 sự thật là, các công việc này là không đủ cũng như có thể khẳng định luôn là căn bản không có một giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế như định nghĩa.

Khi ấy tự nhiên tạo ra thị trường tư vấn mà như đã nêu sơ qua ở đầu mục a, có 3 yếu tố đồng thời là 3 kết quả được tạo ra có sự ảnh hưởng hai chiều:

1. Giá Trị Hợp Đồng

2. Thời Gian Hoàn Thành Thiết Kế

3. Chất Lượng Thiết Kế

Giá trị hợp đồng thiết kế một ngôi nhà ở Việt Nam có thể dao động từ vài chục triệu cho đến 1 tỷ đồng, thậm chí có thể hơn. Trong trường hợp không có giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế thì giá trị hợp đồng thường ở mức dưới hoặc vừa phải. Chúng tôi không nói đến các con số cụ thể nhưng chỉ nói đến khối lượng công việc. Khối lượng công việc thể hiện theo đó thường chỉ có phần kiến trúc chung hoặc có thể có sự bổ sung một vài thiết kế đồ họa các không gian nội thất chính, chứ không có sự đảm nhiệm thẩm mỹ cho toàn bộ nội thất hay cảnh quan công trình. Riêng trong phần kiến trúc, thường cũng chỉ định các vật liệu căn bản, nhiều chi tiết cũng được theo đó được thể hiện sao cho hợp với thời gian và khả năng cung ứng của thị trường, không cần phải đào sâu tìm hiểu bởi vì chúng không phải là yêu cầu của cả hai bên. Nhìn chung, chỉ trên yếu tố khối lượng công việc, mức độ chi tiết phần kiến trúc của một bộ hồ sơ bình dân, chưa bao gồm phần nội thất và cảnh quan, chỉ bằng khoảng 50 phần trăm phần kiến trúc của một bộ hồ sơ được nghiên cứu và thể hiện đầy đủ qua các giai đoạn.

Thời gian thiết kế có thể chỉ là 1 tháng hoặc có khi đến nửa năm, theo kinh nghiệm người viết, chưa tính thời gian cập nhật thiết kế khi mà công trình đang được xây lên. Nếu có giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế thì thời gian dự án lâu hơn, số lượng bản vẽ cũng nhiều hơn và cần nhiều nghiên cứu hơn, do đó chi phí vận hành của bên tư vấn hẳn nhiên phải nhiều hơn nhiều, trong đó phải tính đến việc cập nhật thiết kế và tận tâm theo sát công trường trong giai đoạn công trình được xây lên. Nếu không có giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế thì hẳn nhiên thời gian được rút ngắn khá nhiều. Một số trường hợp thời gian thiết kế không quá lâu nhưng vẫn có giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế, đó là trường hợp chủ nhà rất tin cậy kiến trúc sư và sẵn sàng nghe theo các tư vấn trong quá trình xây lên cho dù các thiết kế đó không được (hoặc chưa kịp) thể hiện trong bản vẽ.

Chất lượng thiết kế thì có thể Tốt, có thể Vừa Phải, có thể Tệ. Chất Lượng Tệ thì thường do thái độ hoặc khả năng. Chất Lượng Tốt thì là từ năng lực trước hết và (thường) kèm theo tinh thần hợp tác tốt của bên thiết kế, nhưng chắc chắn không thể thiếu sự tạo điều kiện cho việc sáng tạo cũng như thời gian hoàn thành, cả điều kiện kinh tế nữa - của bên đầu tư. Về điều kiện kinh tế thì yếu tố này trở nên nghiêm túc nếu với tư cách tổ chức. Chất Lượng Vừa Phải thì lại có hai lý do đối nghịch, một là điều kiện và yêu cầu vừa phải nên có tinh thần hợp tác tốt và cố gắng trong công việc cũng chỉ có thể đưa ra chất lượng vừa phải; hai là tinh thần hợp tác không tốt, không hoàn toàn phấn chấn với công việc, một số nhà thiết kế có lẽ sẽ lấy lý do là chủ nhà chỉ muốn chi trả đến mức như vậy nên họ cũng chỉ có thể làm việc đến mức như vậy, thông qua sản phẩm thiết kế.

Về việc giảm giai đoạn Thúc Tiến Thiết Kế, hẳn nhiên công trình không cần yêu cầu cao từ cả hai bên thì rõ ràng chất lượng cũng không thể nào cao được. Nhiều người xem trọng vấn đề này và có nhiều người khác thì không như vậy, vì rõ ràng có một sự thật là chúng ta đi qua hàng trăm ngôi nhà bình thưòng trên phố mới gặp một ngôi nhà nổi bật, và cuộc sống lại cứ tiếp tục.

c.  CÁC KIẾN TRÚC SƯ KHÔNG HẲN LÀ CÓ LỖI

     

Như vậy chúng ta đã có những phân tích, những biện luận để đưa ra kết luận là kiến trúc sư cũng không hẳn là có lỗi. Đúng là như vậy. Cần phải hiểu là không phải lúc nào các nhà tư vấn kiến trúc cũng nhận được một hợp đồng thiết kế nhà ở mà chủ nhà có đủ điều kiện kinh tế (hoặc bị thuyết phục) trả cho họ đủ để thiết kế thêm các chi tiết khác của công trình. Trong số này, số lượng các kiến trúc sư không chỉ ký được một hợp đồng thiết kế tốt mà còn thuyết phục được chủ nhà về đường lối kiến trúc thì còn hiếm nữa.   (vui lòng đọc thêm bài ” [5] Thiết kế Kiến trúc, Thiết kế Nội thất và Thiết kế Cảnh quan - Sự khác biệt? ” )­

 

Thật vậy, người thiết kế có lỗi khi mà khách hàng tôn trọng, tin tưởng họ nhưng họ không đáp lại bằng một thái độ tương ứng. Khi ấy cho dù làm ít giai đoạn hay nhiều giai đoạn mà họ vẫn làm hời hợt, hoặc là trong công việc hoặc là trong cách cư xử, làm cho xong việc rồi gửi hồ sơ cho chủ nhà. Còn trong những trường hợp khác, không phải là lỗi của người thiết kế tuy rằng kết quả không phải là một công trình kiến trúc nổi bật, bởi thị trường của họ là như vậy, trong đó khách hàng kinh tế hạn hẹp chỉ có thể ký được hợp đồng rẻ với họ, theo đó hoặc khách hàng yêu cầu thời gian thiết kế và thi công nhanh, hoặc không yêu cầu thiết kế nhiều chi tiết và cũng không thực sự quan trọng hóa trong vấn đề tìm kiếm đầu ra là một sản phẩm thẩm mỹ kiến trúc. Tất nhiên, đó là điều kiện cần để giải trình rằng kiến trúc sư không có lỗi khi thiết kế một công trình bình thường, phải có điều kiện đủ là với chừng ấy công việc, kiến trúc sư vẫn làm tận tâm và trách nhiệm.

Xin phép kết thúc bài trình bày tại đây. Cảm ơn các bạn đã bớt chút thời gian đọc.

----------

- MODS -

--- 

(Bài viết đúc kết từ các nguồn tài liệu khác nhau và từ kinh nghiệm của người viết - The article originates from different sources and from the writer's experience.)